Choroby

Definicja i charakterystyka. Łysienie plackowate charakteryzuje się ogniskową, często postępującą, utratą włosów przebiegającą bez bliznowacenia. Może dotyczyć owłosionej skóry głowy i innych okolic ciała. Utrata 100% włosów w obrębie skóry głowy nosi nazwę łysienia plackowatego całkowitego (alopecia totalis), zaś utrata włosów całego ciała - łysienia plackowatego uogólnionego (alopecia universalis). Zwykle nie obserwuje się żadnych objawów towarzyszących, jedynie u niektorych pacjentów może wystąpić pieczenie, ból lub świąd w okolicy zmian chorobowych. Częstość występowania choroby szacuje się na 0,1-0,2% w populacji, bez dominacji żadnej z płci. Choroba częściej występuje u dzieci. U 60% pacjentów rozpoczyna się przed 20. rż., a rodzinne występowanie ocenia się na 10-45%. Obecnie uważa się, że łysienie plackowate jest chorobą, w której zjawiska immunologiczne odgrywają zasadniczą rolę. Wokół mieszków włosowych, w obrazie histopatologicznym, obecne są nacieki złożone z limfocytów, głównie CD4. Przeciwciała przeciwko różnym strukturom mieszka włosowego wykrywa się u wszystkich chorych. Rozpoznanie ustala się na podstawie obrazu klinicznego, rzadko konieczne są badania dodatkowe. Uwagi ogólne. Samoistny odrost włosów następuje zwykle w ciągu 1-2 lat u 30-60% chorych. U 7-10% choroba może mieć cięższy przebieg i doprowadza do łysienia całkowitego lub uogólnionego. Gorsze rokowanie dotyczy pacjentów, u których współistnieją choroby atopowe lub inne o podłożu autoimmunologicznym, jak: choroby tarczycy, bielactwo, toczeń rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie stawów, miastenia. Czynnikami źle rokującymi mogą być zmiany paznokciowe (punkcikowate wgłębienia, podłużne i poprzeczne pobruzdowanie, „szorstkość" paznokci), rodzinne występowanie choroby, wczesny początek zmian chorobowych oraz intensywna utrata włosów. Prawdopodobnie stres nie jest głównym czynnikiem wyzwalającym lub pogarszającym zmiany chorobowe, jakkolwiek stwierdzono u tych chorych zwiększony poziom lęku i depresji. Ze względu na dość małą skuteczność obecnie stosowanych metod leczenia zaleca się przede wszystkim postępowanie „wyczekujące" i psychiczne wspieranie chorego. Leczenie Leczenie ogólne Żadna z ogólnych metod leczenia łysienia plackowatego nie znalazła jednoznacznego potwierdzenia skuteczności, a występujące objawy uboczne często zmuszają do jego przerwania. W ciągu ostatnich lat próby kliniczne dotyczyły stosowania metod i leków wymienionych niżej. Kortykosteroidy Kortykosteroidy podawane doustnie mogą powodować odrost włosów, nawroty występują jednak już przy zmniejszeniu ich dawki. Niemożność stosowania tych leków przez dłuższy czas oraz działania uboczne znacznie ograniczają ich możliwości terapeutyczne. Wydaje się, że leczenie kortykosteroidami powinno być stosowane wyjątkowo, ze względu na stan psychiczny chorego i po uprzedzeniu go o możliwym pogorszeniu po zakończeniu terapii. Stosowane dawki wynoszą 30-60 mg prednizonu dziennie ze zmniejszaniem dawki o 5 mg co tydzień. Łączny czas leczenia nie powinien przekroczyć 8-10 tygodni. Opisywano również korzystny efekt podawania kortykosteroidów w pulsach z 250 mg metyloprednizolonu stosowanych 2 razy dziennie dożylnie przez 3 kolejne dni w celu powstrzymania aktywnej utraty włosów. Pulsy takie powtarzano 1-3 razy, w odstępach 4 tygodni. Cyklosporyna A Cyklosporyna A podawana doustnie, w dawce 3-6 mg/kg mc/24 h przez kilkanaście tygodni, wywołuje odrost włosów u części pacjentów, jednak ze względu na objawy uboczne oraz wysoki procent nawrotów po przerwaniu terapii nie jest powszechnie stosowana w leczeniu łysienia plackowatego. Dapson Dapson, lek stosowany w leczeniu trądu, nie okazał się skuteczny w leczeniu łysienia plackowatego. Również możliwość wystąpienia poważnych efektów ubocznych, jak methemoglobinemia i aplazja szpiku, znacznie ograniczyła jego zastosowanie. Leczenie miejscowe Kortykosteroidy podawane śródskórnie Sródskórne wstrzyknięcia kortykosteroidów są uważane za „złoty standard" w leczeniu ograniczonych, przewlekłych ognisk łysienia plackowatego. Najczęściej stosowany jest acetonid triamcinolonu w stężeniu 3-5 mg/ml (maksymalnie 3 ml). Przy większych dawkach znacznie zwiększa się ryzyko wystąpienia zaników skóry. Wstrzyknięcia powtarza się co 4-6 tygodni. Miejscowo stosowane kortykosteroidy w postaci maści są znacznie mniej skuteczne, powinny być stosowane raczej u dzieci, u których nie można wykonywać wstrzyknięć kortykosteroidów. Immunoterapia miejscowa Miejscowo stosowane alergeny kontaktowe są najbardziej skuteczne w leczeniu przewlekłego łysienia plackowatego u pacjentów z utratą po¬nad 50% włosów skóry głowy. W pierwszej fazie uczula się pacjenta, stosując 2% roztwór alergenów kontaktowych difenylocyklopropenonu (Diphencyprone, DPCP) lub SADBE (sąuaric acid dibutylester) na obszar skóry o powierzchni kilku cm2. Następnie raz w tygodniu pędzluje się zmiany wzrastającymi od 0,0001% stężeniami tych preparatów w celu wywołania stanu zapalnego skóry. Terapia alergenami kontaktowymi powinna być prowadzona jedynie przez doświadczonych lekarzy. Leczenie może powodować wystąpienie wielu objawów ubocznych, jak: wyprysk, uogólnione powiększenie węzłów chłonnych, bielactwo, rumień wielopostaciowy oraz przebarwienia.